Ten Commandments of Senior Citizens

Kini sumala sa gi-compose ni Jose P. Ordoñez, Jr, secretary sa Coalition of Senior Citizens Associations of the Philippines, ug namantala sa Tinig ng Senior Citizens sa Pilipinas, official newsletter sa Coalition.
Mahimo nga mag-imbento sad kag imong kaugalingon nga mga commandments, ug paaprobahan sa national assembly, aron mahimong official commandments sa mga senior citizen, at least sa dakbayan sa Sugbo, Ania:

1. Let’s face and accept it. We are getting old, or already old. Nia man guy uban nato nga maglisod og dawat sa katigulangon, ilabina nga daghan sa atong mga batan-on karon bugalbugalon kaayo sa mga tiguwang. Naay kanta nga gi-concentrate ang pagyamayama sa mga tiguwang. Si George Burns, artista nga hapit muabot og 100 ang edad, nagkanayon: Growing old is imevitable, but being old is not. Sure you will grow old, but you can stay young - young in looks, young in thinking, and young at heart.
2. Focus on enjoying people, not in indulging or accumulating material things. Bitaw, despite nga giisip kita nga labing corrupt nga country ning dapita sa kalibutan, pila ra na sila kabuok, apan, the rest of the Pinoys are nice people. Ug unsaon pa man tuod nimo ang dugang bahandi nga wa pay seguro nga mao kini ang mobira kanato palayo sa langit.
3. Plan and spend what you have saved. You deserved to enjoy it and the few health years. Travel if you can afford it. Don’t leave anything for your children or loved ones to quarrel about. Instead of helping, you can even cause more trouble when you’re gone. Ambut niay uban nato nga hilabihang kayod. apan magmantinir lag lugaw kay magdaginot alang sa ilang mga anak. Upat kaming magsuon, apan wa gyud mi mag-away, wa magkinihaay, tungod kay bisag usa na lang unta ka kaang yuta, wa gyuy gibilin ang among mga ginikanan. Akong usbon, plan and spend what you have saved.
4. Live in here and now. Not in yesterdays and tomorrows. It is only today that you can handle. Yesterdays are gone and tomorrows may not come. Tinuod. Niay uban nato nga di mahimutang sa iyang karon tungod kay kanunay siyang gihasol sa iyang kagahapon. Nia say uban nga dili kapalihok sa iyang karon tungod kay kanunay siyang naglantaw sa halayong ugma.
5. Enjoy your grandchildren, but don't be either a fulltime babysitter. You have no moral obligations to take care of them (daghang masuko nga mga lolo ug lola niini). Don't have any false guilt about this. Your obligation to your children is finished. Unsaon nga daghan kaayong mga anak nga patugatogag minyo, apan, di diay makabuhig bana o asawa. Labaw pang di kabuhig mga anak.
6. Accept physical weakness, sickness, and other physical pains. It is all part of the aging process. Enjoy whatever your health can give you. Bitaw, aron di kaayo sakit, dawaton na lang kabahin na ni sa katigulangon.
7. Enjoy what you have right now. Stop worrying and working very hard for what you do not have. If you do not have them, it's too late. Mao ni ang giingon nga kun unsay anaa kanimo karon, enjoy it. Ayaw sigeg handum niadtong lisud kaayong kab-oton.
8. Just enjoy life with your spouse, children, grandchildren, and friends. People love for yourself not for what you have. If they love you for what you have, they will just give you misery. Niay uban nato nga gustong mo-enjoy sa kinabuhi uban sa dili nila asawa o bana, sa dili nila mga anak o apo. Lisud ni uy! Sumaa, kadtong nag-ilis-ilis lang og bana o asawa, di gyuid mahimutang. Kun malipay man, dali ra kaayong matunaw ang kalipay. Ambut mao ba ni ang ginganlag gaba?
9. Forgive and accept forgiveness. Forgive yourself and others. Enjoy. Sagad tang makadungog sa panganti nga: "Balunon nako hangtud sa lubnganan ang akong kasuko ug kahiubos kanimo." Kuyawa no?
10. Befriend death. It's part of life. Don't be afraid of it. It's a beginning of a new and a better life (segun og asa ta paingon). It's the beginning of the true and real life forever. So prepare yourself, not for death, but for a new life. Unsa kahay gi-preparahan no sa ato karong mga lider nga di gustong pulihan sa gahom?

on our way to tingko beach video

I just want to share this video during our picnic at tingko beach. Gusto ko lang magrelax, pahuway ginagmay and to promote also sa among place....

Tag-iya Sa Lingganay (The Owner of the Bell)

(Ni Carmelo D. Lariosa)
Nia karon si Santos sa itaas sa kampanaryo ning mga oraa karon sa kahaponon. Alang kaniya matagbaw na ang iyang handurawan nga maghandom sa ilang mga kaagi ni Evalyn sa dinhi pa kadto siya sa ulang lungsod. Apan karon wan a si Evalyn kay tua na sa laing mga bukton. Naminyo kini sa usa ka Pinoy nga usa usab k aAmerican citizen ug tua na kini manimuyo sa Chicago uban sa bana niini. Samtang nia karon si santos sa taas sa kampanaryo ingon sa nabuhi ang tanan diha sa iyang handurawan. Matag hapon gayud siya mosaka dinhi sa itaas sa kampanaryo. Alang kang Santos kining lingganay nga nia karon sa iyang atubangan mao ang buhing saksisa ilang pagminahalay ni Evalyn. Gani sa higayon nga suguon siya ni Padre Tomas sa pagbagting sa lingganay, dali ra kaayong makabalik sa kagahapon sang iyang kaugalingon nga ianod sa bul-og sa handurawan.
“Santos, kalimti na lang si Evalyn,” tambag kaniya ni Padre Tomas, ang buotan nilang Kura Paruko dinhi sa San Gabriel.
“Di mahimo, Pade, bisag unsaon kog pugos ang akong kaugalingon nga kalimtan s Eva, din a man hinuon nako mapugngan ang kakusog sa bul-og sa akong paghandom kaniya,” may luha ang mga mata ni Santos.
“Minyo na man god siya, Santos.”
“Pasayloa ko, Padre Tomas, nga bisag may bana na si Evalyn, higugmaon ko gihapon siya. Ug kon magkita man kami pag-usab, may buhaton akong dakong milagro nga di gyud malimtan sa iyang mga ginikanan.”
“Santos, pag-ampo sa Ginuo. Pag-ampo nga lamdagan Niya ang imong hunahuna.”
Wa na motingog si Santos. Mibiya siya gikan sa nahimutana sa pari ug milahos sa hardin luyo sa kumbento. Didto kalt niyang nahinumdoman ang gibuhat kaniya sa bagis nga mga tawo nga sinuholan sa mga ginikanan ni Evalyn nga mao ang pagkulata kaniya. Nabun-og kaayo siya niadto. Lab-as nga dugo nibulit sa iyang nawong ug lawas, iyang dugo nga nisiwsiw gikan sa daghang samad nga agi sa pagbun-og kaniya sa mga bagis. Wa siya’y nahimo kay daghan sila. Nagkamang siya nga nisaka sa may hagdanan duol sa pisi nga gikutay didto sa kampana. Gikab-ot niya kini ug sa nahibilin nga kusog iyang gibagting ang lingganay. Gibagting ug gibagting hangtod nga nawd-ansiyag panimuot. Sa iyang pagmata diha na siya sa kuwarto sa itaas sa kombento.
“Moundang ko sa pagka sacristan, Padre Tomas,” ni Santos nga nagping-it sa kaakit sa mga bun-og ug samad sa iyang kalawasan.
“Ayaw, Santos. Kon mobiya ka dinhi sa kumbento, maglisod na ko pagpangitag lain nga parehas nimo kakugihan,” nagkanayon ang pari.
Naluoy si Santos sa buotang pari ug nakahukom nga din a lang mobiya sa kumbento- di niya biyaan si Padre Tomas kay medyo guwang-guwang na pod kini.
Nianang pagka gabii gihilantan si Santos. Nagdeliryo siya, nagsalimuang ug nagpangyawyaw sa mga pulong nga di nga iyaha: Ako ang tag-iya sa lingganay; mahal ko ang lingganay kay kini mao ang saksi sa among gugma ni Evalyn. Evalynnnnn! Evalynnn! Kitang duha ang tag-iya sa lingganay!!!”
NIANANG pagkasunod adlaw nakita ni Padre Tomas si Santos nga naghabok sa mga tanom nga mga bulak sa ilang hardin. Pagkahuman, misaka kini sa itaas sa kampanaryo. Ug wa dangtig dugay mianog ang bagtng sa kampana didto sa itaas sa kampanaryo.way undang-undang ug miabot gyud og usa ka oras. Kini nadungog sa mga katagilungsod nga nahibulong kayo sa way undang-undang nga pagbagting sa lingganay.
Taudtaod, mihunong ang bagting. Paggawas ni Padre Tomas iyang nakita ang patayng lawas ni Santos diha sa ubos tungod sa habog nga kampanaryo. Nasabot niya nga niambak si Santos gikan sa itaas sa kampanaryo. Sa kamot ni Santos may puting papel nga nakuha si Padre Tomas. Usa ka sulat nga nagbatbat sa ilang mga kaagi ni Evalyn ug sa lingganay.
“Oo,” ni Padre Tomas sa hilom. “Kitang tanan tag-iya sa lingganay sa kinabuhi…!”

Madyong (Mahjong)

(Ni Oliver P. Flores)
Sa tanang matang sa sugal, ang madyong maoy paborito ni Rito. Dako siyag posisyon ug suweldo sa gitrabahoang kompanya sa siyudad sa Ormoc. Kon adlaw nga Sabado ug Dominggo, magyampungad siya sa madyongan ni Manuel, ilang silingan. Half-day lang ang iyang trabaho sa Sabado, ug gikan sa hapon magbinuntagay siyag duwa og madyong hangtod na sa Dominggo sa udto.
“Madyong ra man ang nasulod sa imong ulo, Rito, kon wa kay trabaho. Wa ka nay panahon sa atong bugtong anak nga babaye,” matod ni Jenny, asawa ni Rito, usa ka higayon nga mipauli si Rito gikan sa sugalan.
“Wa man sab nako siya pasagdi, Jenny. Gigastohan nako siya sa gusto niyang kurso nga kuhaon.”
“Di kana ang buot kong ipasabot. Tagdugay na mopauli ang atong anak kon Sabado sa gabii. Wa ka lang makamatikod ani kay tua ka man sa madyongan.”
“Sagdi lang kay pakigsultihan ko si Mona.”
Tuod man, gipakigsultihan ni Rito si Mona.
“Dako na man ko, Pa. nagtinarong man sab ko sa akong pag-eskwela.”
“Ang ako ba, basig matental ka sa pagbinuang. May boyfriend ka na ba? Basig nakig-date ka maong tagdugay kang mopauli kon Sabado!”
“W-wa, Pa, uy!”
Mituo si Rito sa gisulti sa anak labi na kay wa sab siya makamatikod nga may mamisita kang Mona sa ila. Busa wan a siya magtagad sa tagdugay nga pagpauli niini.
Usa ka Dominggo, nahutdan og puhunan si Rito dihang miduwa na sab siyag madyong.
Gitawag niya si Paul, ang anak ulitawo ni Manuel nga nagtungha sab sa kolehiyo.
“Adtoa si Nang Jenny nimo, Paul, pangayog kuwarta kay nahutdan ko.”
Human ikasulti ang kantidad nga gusting pangayuon ni Rito, nagdaling mibiya si Paul sa madyongan. Kon mahutdan og puhunan si Rito, si Paul gyud ang iyang suguon sa pagpangayog kuwarta kang Jenny.
Ingon niini ang dagan sa kinabuhi ni Rito. Di sab siya matawag nga naungo sa madyong kay moduwa man lang siya niini kon way trabaho. Gawas pa, usa lang kini niya ka lingaw-lingaw. Di siya moinom ug manigarilyo.
“Kaguwapo anang imong Paul, Manuel, apan way trato!”
“Wa gud tawon. May’g nagsunod-sunod si Manuel sa iyang anak!”
“Di man sab dautan kon may trato na kanang akong anak. Ulitawo na man.”
Nagpaminaw lang si Rito sa gipanagsultihan ni Manuel ug sa kauban nilang kaduwa sa madyong usa ka buntag sa Dominggo. Unya miduol si Celina, asawa ni Manuel.
“Unsa man kahay nahitabo kang Paul, Manuel? Wa man mopauli kagabii kay sa pagsusi ko sa iyang kwarto karon, wa man siya. Morag wa man matandog ang iyang unlan ug habol, timailhan nga wa siya natulog sa ato.”
“Uy, hain man kaha kadtong bataa, Celina? Wa sab ko kadiparal nga nipauli siya kagabii.”
“Unsaon nga madyong ra man ang nasulod sa imong ulo!”
Igo lang gisundan ni Rito sa pagtan-aw si Celina nga nagyawyaw nga mibiya sa madyongan. Unya nahiabot si Jenny. Naghilak kini.
“Sus, Rito, wan a mopauli sa ato si Mona! Nabasa ko ang iyang suwat nga gibilin sa iyang kuwarto. Mikuyog siya kang Paul. Nagtaban sila!” puwerteng danguyngoy ni Jenny.
Way tingog nga nagtinan-away sila si Rito ug Manuel. Kalit silang nawad-an og kadasig sa pagpadayon pagduwa og madyong.

How Much? (Pila?)

0.01– one centavo – usa ka sintabos

0.50 – fifty centavos – kalim'an ka sintabos; singkwenta sintabos

1.00 – one peso – (usa ka ) pisos; piso

2.00 – two pesos – duha ka pisos; dos pisos

3.00 - three pesos – tulo ka pisos; tres pisos

4.00 – four pesos – upat ka pisos; kwatro pisos

5.00 – five pesos – lima ka pisos; singko pisos

10.00 – ten pesos – napulo ka pisos; dyes pisos

20.00 – twenty pesos – kawhaan ka pisos; baynte pisos

30.00 -thirty pesos – katloan ka pisos; traynta pisos

100.00 – one hundred pesos – usa ka gatus ka pisos

500.00 – five hunded pesos – lima ka gatus ka pisos; kinyentos pisos

1,000.00 – one thousand pesos – usa ka libo ka pisos

Notice:

Above is a cebuano translation of the specific amount of money. One can observe that some borrowed Spanish words are still widely used for a quick answer and for brevity.

Ex. How much is that? - Pila kana?
The usual and promt answer if the price is Fifty pesos is not Kalim'an ka pisos but “Singkwenta pisos”. Or, if it is, say, P138.00, the quick response is not Usa ka gatus katloa'g walo ka pisos, but Syento traynta'y otso pisos.

Monetary Terms (Panalapi)

money – salapi; kwarta

money changer – manunukli; tig-ilis og kwarta

money lender – tigpahulam og salapi; tigpatanto

money exchange – pamaylo'g salapi

money order – hiro postal

paper money – kwartang papel

silver money – salaping plata

fond of money – makisapi

plenty of money – daghan og sapi; sapian

earnest money – patinga

grease money, hush money; bribe money – hiphip

money change – sukli

keep the change – hipusa ang sukli; imo na ang sukli

give the change – ambi ang sukli; ihatag ang sukli

money in coins – sensilyo

money box – alkansiya; kahon kun sudlanan sa kwarta

money bag – puyo sa salapi; puntil sa salapi

look for money – pangita'g kwarta

have you any money? - may kwarta ka ba?; duna ka ba'y kwarta

I haven't any money at all – wala gyud ako'y bisan unsa'ng kwarta; wala musa; wa yamo

give them one peso apiece – apura sila'g pisos; tagai'g pisos ang matag usa

Time Relation

today - karong adlawa
tonight - karong gabii; karong gabhiona; niining gabii; niining gabhiona; kining gabii; kining gabhiona
tomorrow - ugma; ugmang adlawa
tomorrow morning - ugma sa buntag
tomorrow noon - ugma sa udto
tomorrow afternoon - ugma sa hapon
tomorrow night or evening - ugma sa gabii
day after tomorrow - sa sunod adlaw; adlaw sunod ugma
yesterday - gahapon; kagahapon
yesterday morning - gahapon sa buntag; kagahapon sa buntag
yesterday noon - gahapon sa udto; kagahapon sa udto
yesterday night or evening - gahapon sa gabi; kagahapon sa gabii
day before yesterday - niadtong usa ka adlaw; sa miaging adlaw; sa adlaw'ng una kagahapon
yesternight - same as yesterday night
yesteryears - sa nangaging mga katuigan
day- adlaw
night - gabii
day and night - adlaw ug gabii
the whole day - tibuok adlaw
the whole night - tibuok gabii
everyday (daily) - adlaw-adlaw; matag adlaw; kada adlaw
day after day - adlaw-adlaw; matag adlaw
from day to day - adlaw-adlaw; matag adlaw; tanang adlaw; sa kanunay; sa wala'y puas
by day - sa adlaw; maadlaw
every other day - matag duha ka adlaw
on the following day - sa sunod adlaw
one of these days - usa niining mga adlawa
some day - sa ubang adlaw
some other day - ugma damlag; sa ubang adlaw
some other days - sa kapulihay
daybreak (dawn) - kaadlawon; kadlawon; banag-banag
daylight - hayag; kahayag sa adlaw
in broad daylight - sa adlaw'ng dako
daytime - adlaw; panahon sa adlaw
in the daytime - sa adlaw; maadlaw
the day before - sa bisperas; sa nag-unang adlaw
to this day - hangtod ning adlawa; hangtod karong adlawa
the day will come - moabut ang adlaw
daydream - rawraw; dawdaw; dagaw; handuraw
every night (nightly) - kada gabii; matag gabii
night after night - kada gabii; matag gabii
night by night - kada gabii; matag gabii
night before last - niadtong usa ka gabii; sa miaging gabii; duha na ka gabii karon
at night - sa gabii
night time - kagabhion
early in the night - sayo sa gabii; sa bag-ong gabii
midnight - tungang gabii
chilly night - gabiing makamig; gabiing matun'og; gabiing matugnaw
night dew - yamog sa gabii; umog sa gabii
nightmare - urum; damag; makalilisang nga damgo
nightfall (sunset; twilight) - pagsalup sa adlaw; salumsum; pag'abot sa gabii
now - karon
right now - karon dayon
later - unya; unya na; ulahi; awahi; nalangan; naiwit
early - sayo
every morning - kada buntag
every afternoon - kada hapon
one day - usa ka adlaw
one week - usa ka semana
one month - usa ka bulan
one year - usa ka tuig
next day - sa sunod adlaw
next week - sa sunod semana
next month - sa sunod bulan
next year - sa sunod tuig
next Sunday - sa sunod Dominggo
last Sunday -sa miaging Dominggo
last week - sa miaging semana
last month - sa miaging bulan
last year - sa miaging tuig

What time is it now?
Unsang orasa na karon?

(It is now eleven o'clock)
(Alas onse na karon)

What time will you come?
Unsang orasa ka moanhi?

(In the afternoon, before five.)
(Sa hapon, sa dili pa mag alas singko.)

What time will you arrive?
Unsang orasa ka moabot?

(Exactly at 4:30 pm.)
(Eksakto alas kwatro y medya sa hapon.)

What time shall I see you?
Unsang orasa ako makigkita nimo?
Unsang orasa ako makigkita kanimo?

(As soon as I arrive.)
(Sa pag-abot nako.)

English- Cebuano Vocabulary (A)

A

Aback, adv. Paingon sa likod.

Abandon, v. biya; biyaan; bulag.

Abandoned, adj. Biniyaan; binulagan; tinalikdan; sinalikway.

Abase, v. paubos; paus-os; pakubus.

Abate, v. kubus; kunhod; kipus; kiyos.

Abattoir, n. (slaughterhouse) balay-ihawan.

Abbeviation, n. pagmubo; pagkibol; pagpugdol; pagpalaktod; pagpalakbit.

Abduct, v. taban; dagit; sakmit.

Abduction, n. pagtaban; pagdagit; pagsakmit.

Aberration, n. pagsaag; pagsalaag; paghisaag; paghisalaag; pagtipas.

abeyance, n. paghulat.

abhor, v. dumut; tamay; yubit.

abhorrence, n. pagdumut; kasilag; kaligutgut; kalagot; kapungot.

abide, v. pagpuyo; pagpahiuyon; pagpatuman.

ability, n. katakus; kabatid; kaigmat.

abject, adj. alaot; makalolooy; talamayon.

ablaze, adv. & adj. nasunog; nagasilab; nagasilaob; nagsiga; nagadilaab.

able, adj. takus; sarang; makahimo; makamao; mahibalo; may kalaki.

ablution, n. panghugas; panghunaw.

abnormal, adj. lahi sa naandan.

aboard, adv. sulud sa sakayan.

abode, n. balay; puy'anan; puloy'anan; pinuy'anan.

abolish, v. paghanaw; pagwagtang; pagpanas; pagpapas; pala; papha.

abominable, adj. makapasilag; makapaluud; mangilgig; mangil'ad.

aborigines, n. mga karaang molupyo; lumad; mga gigikanan; mga gikaliwatan.

abortion, n. ahat nga paghimugso; pagkuha sa bata gikan sa tiyan.

abound, v. dagsang; buhong; daghan; tugub.

abrasion, n. gasgas; pangus; pilas; gadlas.

abreast, adv. & adj. nag'abay; nagtupad; nagbuyon.

abroad, adv. sa laing dapit; gawas sa nasod.

abrupt, adj. hinanali; kalit; daklit; hinayak.

abscess, n. kabahong; hubag.

abscond, v. paglayas; lagyo; lagiw; kagyo; kagiw.

absent, adj. wala motambong; wala motungha.

Absolute, adj. Hingpit; bug-os; wala'y utlanan; lubus; lunsay

absolve, v. pagpasaylo; pagbuhi

absorb, v. suyup; supsup; yupyup

abstain, v. magdumili; magpugong; magpuasa

abstract, adj. Sa hunahuna lamang; sa pangagpas

absurd, adj. Makapatawa; binuang; kinuwanggol; tinagaw; walay hinungdan; binurong; walay pasikaranan; dili katoohan

abstruse, adj. Malisud sabton; tulukibon

abundant, adj. Daghan; buhong; abunda; hupong; puno; tugub

abuse, v. magpalabi-labi; magpahimulos; patuyang; pag'gamit sa dili minaayo; pasagad; pag-abuso

abyss, n. kinailadman; lawom nga gahong; kahiladman; bung'aw; sulad

academy, n. tunghaan; tulunghaan; eskuylahan

accede, v. sugot; uyon; tando; tugot

accelerate, v. magpakusog; magpatulin; magpahaguros

accent, n. tulbok; litok; asento; bundak sa tingog

accept, v. dawat; uyon

accessible, adj. Mahimong adtoon; duolon o sudlon

accessory, n. dugang kagamitan; sangkap; konseho.

Accident, n. katalagman; disgrasya

accidental, adj. Dili tinuyo; wala damha

acclaim, v. dayag; sangyaw

accommodate, v. pahimutang; pahiluna; paghatag og lugar

Common Expressions (Dayag o naandan nga Linitokan)

1. Really. -Lagi

• Bitaw

• 2) Really? - Diay?

• Tinuod Ba?

• 3) Is that so? - Diay ba?

• Mao ba?

  4) Heaven forbid! -Simbako!

• God forbid! - Simbako!

• 5) Heaven prevail – Hinaut unta!

• God prevail – Hinaut unta!

• 6) God willing. - Kon buut sa Dios.

• 7) God permitting. - Kon itugot sa Dios.

• Puhon.

• 8) As you like it. - Ikaw ang masunod.

• Sa imong gusto.

• 9) It's up to you – Ikaw ang bahala.

• 10) It's up to Dame Luck. - Bahala na.

• 11) I'll take care of it. - Ako'y bahala.

• 12) I'll take care of the situation. - Ako'y bahala.

• 13) Happen what may – Bisan unsa'y mahitabo.

• 14) Do not lose hope. - Ayaw'g pakawala sa paglaum.

• Ayaw wad-a ang paglaum.

• 15) What you may call it. - Kuan.

• 16) I am wondering, why? - Ako nahibulong, ngano?

• Ako natingala, ngano? Nakatuaw ako, ngano?

• 17) I am hesitating. - Nagduha-duha ako.

• Nagpanuko ako.

• 18)Never mind. - Sige na lang.

• Ayaw'g huna-huna-a.

• Wa'y sapayan.

• 19) It's all baloney. - Pulus binuang.

• 20) How beautiful is the morning! - Katahom sa kabuntagon!

• 21) Wow, how nice! - Ayay, kaayo!

• Ayay, kamaayo ba!

• 22) Wow, how beautiful! - Ayay, katahom!

• Ayay, kagwapa!

• Ayay, pagkaanindot!

• 23) Wow, how sweet! - Ayay, pagkatam-is!

• Ayay, pagkatam-is ba!

• 24) What a good time we had! - Nalingaw kita, da!

Everyday Expression (Adlaw-adlaw nga Linitokan)

Good day. - Maayong adlaw
Good morning. - Maayong buntag
Good noon. -Maayong udto
Good afternoon. - Maayong hapon
Good evening. - Maayong gabii
Good night. - Maayong gabii
Thank you. - Salamat
Thank you very much. - Daghan kaayong salamat
You are welcome. - Wala'y sapayan.
Don't mention it. - Wala'y sapayan.
Please. - Palihug
Come in! - Dayon!
Welcome! - Maayong pag-abot!
How are you? - Komusta ka?
Fine. Thank you. - Maayo. Salamat.
Very well. Thank you. - Maayo kaayo. Salamat.
Excuse me. - Tabi; Manabi.
I am sorry. - Gikasubo ko; Pasayloa ko
Good bye! - Adiyos!
At once. - Karon dayon.
Later on. - Taud-taod
By and by. - Unya na.
What else? - Unsa pa?
Who else? - Kinsa pa?
Where else? - Asa pa?; Hain pa?

Cardinal Numbers

0 (zero) sero; wala
1 (one) usa; uno
2 (two) duha; dos
3 (three) tulo; tres
4 ( four) upat; kwatro
5 (five) lima; singko
6 (six) unom; sais
7 (seven) pito; siyete
8 (eight) walo; otso
9 (nine) siyam; nwebe; nuybe; nuebe
10 (ten) napulo; dyes
11 (eleven) napulo'g usa; onse
12 (twelve) napulo'g duha; dose
13 (thirteen) napulo'g tulo; trese
14 (fourteen) napulo'g upat; katorse
15 (fifteen) napulo'g lima; kinse
16 (sixteen) napulo'g unom; disesais
17 (seventeen) napulo'g pito; disesyete
18 (eighteen) napulo'g walo; disiotso
19 (nineteen) napulo'g siyam; disenuybe
20 (twenty) kawhaan; kaluhaan; baynte; bayente
22 (twenty two) kawhaa'g duha; baynte dos
30 (thirty) katloan; trayente; traynta
33 (thirty three) katloa'g tulo; traynta'y tres
40 (forty) kap'atan; kwarenta; kuwarenta
44 (forty four) kap'ata'g upat; kwarenta'y kwatro
50 (fifty) kalim'an; singkwenta
55 (fifty five) kalim'ag lima; kwarenta'y singko
60 (sixty) kan'uman; saysenta
66 (sixty six) kan'uma'g unom; saysenta'y sais
70 (seventy) kapitoan; setenta
77 (seventy seven) kapitoa'g pito; setenta'y syete
80 (eighty) kawalohan; otsenta
88 (eighty eight) kawaloha'g walo; otsenta'y otso
90 (ninety) kasiyaman; nobenta
99 (ninety nine) kasiyama'g siyam; nobenta'y nuybe
100 ( one hundred) usa ka gatos; usa ka gatus; siyento; syento
105 ( one hundred five) usa ka gatus ug lima; syento singko
110 (one hundred ten) usa ka gatus ug napulo; syento dyes
115 (one hundred fifteen) usa ka gatus napulo'g lima; syento kinse
120 (one hundred twenty) usa ka gatus ug kawhaan; syento baynte
122 (one hundred twenty two) usa ka gatus kawhaa'g duha; syento baynte dos
130 (one hundred thirty) usa ka gatus katloan; syento traynta
133 (one hundred thirty three) usa ka gatus katloa'g tulo; syento traynta'y tres
140 (one hundred forty) usa ka gatus ug kap-atan; syento kwarenta
144 (one hundred forty four) usa ka gatus kap'ata'g upat; syento kwarenta'y kwatro
150 (one hundred fifty) usa ka gatus ug klim'an; syento singkwenta
160 (one hundred sixty) usa ka gatus kan'man; syento saysenta
170 (one hundred seventy) usa ka gatus kapitoan; syento setenta
180 (one hundred eighty) usa ka gatus kawalohan; syento otsenta
190 (one hundred ninety) usa ka gatus kasiyaman; syneto nobenta
200 (two hundred) duha ka gatus; dos syentos
250 (two hundred fifty) duha ka gatus ug kalim'an; dos syentos singkwenta
300 (three hundred) tulo ka gatus; tres syentos
333 (three hundred thirty three) tulo ka gatus katloa'g tulo; tre syentos traynta'y tres
400 (four hundred) upat ka gatus; kwatro syentos
444 (four hundred forty four) upat ka gatus kap'ata'g upat, kwatro syentos kwarenta'y kwatro
500 (five hundred) lima ka gatus; kinyentos
600 (six hundred) unom ka gatus; sais syentos
700 (seven hundred) pito ka gatus; syete syentos
800 (eight hundred) walo ka gatus; otso syentos
900 (nine hundred) siyam ka gatus; nwebe syentos
1,000 (one thousand) usa ka libo; mil
1,111 (one thousand one hundred eleven) usa ka libo ug usa ka gatus napulo'g usa; mil syento onse
5,000 (five thousand) lima ka libo; singko mil
10,000 (ten thousand) napulo ka libo; dyes mil
100,000 (one hundred thousand) usa ka gatus ka libo
100,500 (one hundred thousand five hundred) usa ka gatus ka libo ug lima ka gatus
888,888 (eight hundred eighty eight thousand eight hundred eighty eight) walo ka gatus kawaloa'g walo ka libo ug walo ka gatus kawaloa'g walo; otso syentos otsenta'y otso mil otso syentos otsenta'y otso
1,000,000 (one million) usa ka milyon

Nature (Kinaiyahan)

sun................ adlaw
moon............ bulan; buwan
star............... bitoon

air................. hangin
cloud............. gabon; panganod
drought........ hulaw; kauga; kamala
earth............ yuta; kalibutan
earthquake.. linog
eclipse.......... bakunawa; eklipse; pagdulum
flood............. baha; lunup
hurricane.... urakan; dako'ng bagyo
lightning..... kilat; liti; lipak
meteor........ bulalakaw
planet......... planeta
rain............. ulan; uwan
rainbow..... balangaw; bangaw
shower...... talihi; talisik; talgsik
sky............. langit
snow.......... nyebe; ulan og nyebe
storm; typhoon..... bagyo
thunder..... dalogdog; dogdog
tornado..... unus-alimpulos; unus-buhawi
wind.......... hangin
whirlwind... alimpulos
whirlpool.... lilo

Seasons (Panahon)

Spring......... tingpamulak; tingpamuswak (March 22- June 21)
Summer..... ting-init; tinghulaw (June 22- Sept. 22)
Autumn...... tingdagdag (sa mga dahon) (Sept. 23- Dec. 22)
Winter........ tingtugnaw (Dec. 23- March 21)

Months Of The Year (Mga Bulan Sa Tuig)

January................. Enero
February............... Pebrero
March.................... Marso
April...................... Abril
May....................... Mayo
June...................... Hunyo
July....................... Hulyo
August.................. Agosto
September........... Septyembre
October................ Oktubre
November........... Nobyembre
December........... Disyembre

Days Of The Week (Mga Adlaw Sa Semana)

Monday.................... Lunes
Tuesday................... Martes
Wednesday.............. Myerkoles, Miyerkoles
Thursday................. Hwebes, Huwebes
Friday...................... Byernes, Biyernes
Saturday................. Sabado
Sunday.................... Dominggo, Domingo

Nasanta Nga Paghikog

(ni Carmelo D. Lariosa)

Nagubot ang balangay sa Tukog-Banog dihang si Sebyo, ang anak ni Tibong-Panyang buot nga maghikog. Dala ang pisi nga kinuha niya sa higot sa ilang kanding misaka siya sa kinatas-ang lubi sa ilang balangay. Ang lubing limbahon guwang na ug matud pa, diha na daan panahon sa ikaduhang gubat sa kalibutan. Ug karon nagturugsoy na lang sa kataas. Wa nay gustong mosaka niini kay taas kaayo.
Dali rang nagtapok ang mga silingan. Silang tanan naghangad kang Sebyo.
"Dong Sebyo, kanaog na, dong, kay matuman ang imong gusto" singgit ni Panyang. Gusto ka man kahang mamalaye...aw sige god..."
"Di ko manaog, Nay, kay magpakamatay ko!" tubag ni Sebyo didto sa tumoy sa lubi. "Puslan man nga di nako maangkon si Imyat, may pag mopanaw na lang ko sa wa nay pagbalik!"
"Kanaog diha, uy, Undo!" ulo-ulo ni Tibong. 'Kay ugma adto ta's ka-Imyat. Atong sabut-sabotan ang mahitungod sa inyong umaabot nga kasal!"
Pagkabati ni Sebyo sa gipahayag sa iyang Tatay Tibong gihulog dayon niya ang pisi. Naninggit ang mga tawo sa kalipay kay di na man dayunon ni Sebyo ang pagtubok sa iyang kaugalingon. Klaro kaayo ang gisulti ni Tatay Tibong niya nga ugma mamalaye na sila.
Yahoooooo. Misinggit ang kahiladman ni Sebyo. Ug misagitsit lang siya sa pagkanaog nga morag gibaliwala ang kahabog sa lubi. Pag-abot niya sa ubos iyang nakita ang tanan niyang mga silingan, lakip na sila si Kardo, Paeng, Karyo, Ditas, ug Milay. Diha pod ng mga konsehal nga kauban sa iyang tatay kay konsehal man sab kini sa ilang baryo. Diha sab si kapitan Kolas nga misaksi sa gibuhat ni Sebyo.
"Tinuod tong imong gisullti, Tay, nga ugma mamalaye ta sa ilang Imyat?" sukot ni Sebyo.
Miyango si Tatay Tobong niya.
Apan dihay misal-ot pagsulti. "Hoy, aron mo masayod di pa mi gusto nga minyuon ang among anak kay bata pa ug amo pa kining paeskuylahon!" Milanog ang tingog ni Doroy, amahan ni Imyat, nga diha ra diay sa duol.
"Mahal nako si Imyat, uy, Noy Doroy!" nangisog si Sebyo.
"Bahalag kapila nimo mahala, basta di pa gyud ko gusto nga maminyo ang akong anak! Unsa may imong ikabuhi niya, ha, sebyo? Wa pa kay trabaho ug wa pa sab kahuman sa hayiskul!" isog nga misupak si Noy Doroy.
"Mao ba? Aw sige, unsa pa may puy-an ko ning kalibutan? Magpakamatay na gyud ko!" Ug mihunat pagdagan si Sebyo dala gihapon ang pisi sa kanding. Dali ra kaayo siyang nakasaka sa dakong kahoy nga akasya. Ug didto siya molatay sa usa ka dakong sanga. Dayon gihiktan niya ang iyang liog sa pisi, ug ang pisi iyang gibaliktos sa sanga.
Nagkagubot pagbalik ang mga silingan. Naghilak na si Nang Panyang ug nahadlok na si Noy Tibong.
"Adyos, Tatay ug Nanay!" ni Sebyo pa nga nanamilit.
"Dong Sebyo! Ayaw tawon na pagbuhata, Dong, kay masuko ang Ginoo. Dakong sala ang paghikog!" singgit-pasabot ni Noy Tibong.
Unya may usa ka dalaga nga misinggit.
"Sebyo! Kanaog diha, uy! Mahal tika!" Nahalingi ang tanan sa lanog nga tingog ni Imyat. "Kon magpakamatay ka, magpakamatay pod ko!"
Ug kay wa man manaog si sebyo, si Imyat na lang ang misaka sa akasya. Didto sa itaas sa kahoy naggaksanay ang managhigugmaay.
Misuliyaw na pod ang mga tawo sa ilang nasaksihan nga morag nakahatag og kalingawan sagol kakulba sa ilang balatian.

Bata Pa Si Garry

Esputing kaayo si Garry ning Dominggoha. Gikan pa siya nga nisimba sa Basilica del Sto. Niño. Mipalit siyag tulo ka pulang rosas nga gisulod sa inadurnohang plastik. Unya misulod siya sa La Nueva Grocery aron pagpalit og usa ka gamayng karton sa tsokolet. Gitan-aw niya ang iyang relo sa wala niyang bukton. Alas singko pasado na sa hapon. Mahimut-on siya nga naghunahuna kang Malen, ang matahom nga dalaga nga nagpuyo di layo sa ilang balay.

Kinse anyos pa si Garry ug anaa sa ikatulong tuig sa hayskul. Sigon sa nahibaw-an niya, si Malen nagkuha og narsing sa CNU ug mo-gradweyt na sunod tuig. Apan niturok ang liso sa linghod nga gugma ni Garry sa dalaga dihang nagkaila sila sa disko nga gihmo sa ilang barangay nunot sa kapistahan sa ilang patron nga si San Vicente Ferrer. Nihangyo niadto si Garry nga makigsayaw kang Malen ug wa siya balibari niini. Sukad niadto kanunay nang atangan ni Garry si Malen kon moadto na kini sa eskuylahan. Iya kining kuyogan ug magkasakay sila sa dyip kay atbang ra man ang ANS, diin siya magtungha, ug ang CNU.

Dihay usa ka gabii nga wa mahikatulog si Garry. Nag-alindasay siya sa iyang higdaanan. Didto sa iyang hunahua ang panagway ni Malen nga madanihon. Gusto niyang ika-estorya si Malen. Gikuha niya ang iyang selpon ug gitulpok ang numero ni Malen nga nihatag niini kaniya usa ka higayon niana samtang sila nag-atang og dyip.

“Hello?” tingog sa ka babaye ang nabati ni Garry.

Malen?” ni Garry.

“Yes. Who's this?”

“Si Garry ni.”

“Uy, Garry, what's up?”

“I just want to hear your voice.”

“Buing! Ngano bitaw...?”

“Nagtuon ko, uy. May exam ko ugma.”

“Nakasamok diay ko. Sige, good night na lang.”

“Katulog na Garry, uy, aron motubo ka!” Mikagiki si Malen dayong off sa iyang selpon.

Nasakitan og gamay si Garry sa katapusang pulong ni Malen kay bisag di na siya motubo sa gitas-on niya karon nga five-five, taas siya og mga tres pulgadas kay kang Malen. Unya gipiyong niya ang iyang mga mata.

Misakay si Garry sa dyip pauli sa ila. Diha siya mopara sa dapit di layo sa ilang Malen. Naglakaw siya paingon sa balay sa dalaga. Diha na siya sa tugkaran dihang nakita niya didto sa kayda si Malen nga may gika-estoryang usa ka lalake. Gusto ni Garry nga mahibaw-an kon unsay ilang gipanagsultihan. Mao nga mabinantayon siyang misuong sa silong tungod sa kayda. Kalit nabuhian niya ang mga rosas ug nahulog kini sa yuta. Iyang gisipitan sa ilok ang karton sa tsokolet ug gipunit ang mga bulak.

“Nangulitawo na si Garry nimo, Len?” tingog sa lalake.

“Wa, Frank, uy. Amigo ra mi ana niya. Silingan god,” matod ni Malen.

“Aw, abi nakog nangulitawo,” sa lalake. “Unya ako, anus-a ko nimo sugta?”

“Unya na, uy, kon makagradweyt nako. Mo-take pa ra ba kog board. Ug ikaw... naghuwat pa sa imong CPA exams. Igo na nga close friends kita pagka karon.”

“Hibaw-i baya, Len, nga di magpareho ang panahon. Basig mangulitawo si Garry nimo ug madani niya imong pagbati. Gwapo ra ba nang bataa.”

“Ay, di na mahitabo, Frank. Kabata pa ni Garry! Nagtutoy pa man tingali na sa iyang Mama!” ni Malen nga mitukikig katawa.

Morag giadlip sa hait nga kutsilyo ang kasingkasing ni Garry. Kahilakon siya sa pagbiaybiay sa dalaga nga iyang gihigugma sa hilom. Karon untang gabhiona mopadayag na siya sa iyang gibati ngadto kang Malen. Mihukom na lang siya nga di na mopadayon. Hinay siyang mipahilayo sa balay nilang Malen. Samtang naglakaw nalabyan niya ang usa ka basurahan. Gilabay niya ang mga pulang rosas ngadto sa nagtipun-og nga mga biyang plastik. Unya giukban niya ang karton sa tsokolet. Mipunit ug usa ka piraso ug misugod pagkaon. Nagpanilap siya. Lami diay ang tsokolet nga iyang gipalit alang unta kang Malen.

Nganong Sulaton sab ang Literaturang Pangbata Sa Pinulongang Binisaya

Ang mga magsusulat nga Sugbuanon nga nagsulatan ginamit ang lumad nilang pinulongan sa nangaging panahon wa tingali makaalinggat nga nahitaligam-an nila ang pag-ugmad ug pagpalambo sa literaturang pangbata (children's literature) isip kabahin sa katitikang Binisaya. Kon sila nakahimo niining di kaayo gamay nga kasaypanan, mabasol ba usab nato ang mga magbabasa, labi na ang kabataan, nga di sab manumbaling sa maong isyu? Ang magsusulat mao gayud unta ang mohimo sa unang lakang.
Unsa man kining literaturang pangbata? Sumala ni Ceres SC. Alabado, usa ka magsusulat ug sakop sa Children's Literature Association of the Philippines, Inc. (CLAPI), "Ang literaturang pangbata mao ang mga sugilanon, balak, nobela, drama, gumalaysay, ug ubang porma nga minugna (fiction) o tinuod nga hitabo (true story) kansang mga unod naghisgot sa tanang butang nga interesado ang kabataan, nagbusog sa ilang una ug tawhanong panginahanglan, nagbilin sa ilang alampat (knowledge) og mga mithi (values) nga nasyonal ug unibersal, moral ug espirithanon, ug sa katapusan magsilbi nga usa ka inspirasyon ug tinubdan sa kasayuran alang sa nagpadayon nilang pagpangita sa maayong kinabuhi nga makita diha sa multi-media, pinatik o di pinatik: sama sa mga libro ug magasin, radyo, telebisyon, sine, bantawan (entablado), tapes ug mga plaka." Ug mipuno siya, "ang literaturang pangbata gisulat ug giugmad alang sa kabataan ug mga bayong-bayong nga nag-edad gikan 0-20 ubos sa katitikanon ug artistikong sumbanan (standards).

Sa yano natong pagtuo, ang literaturang pangbata mao ang mga binatang garay (nursery rhymes) ug ang mga sugilanon bahin sa mga ada ug engkantada (fairy tales) ug mga kasugiran (legends). Mosantop dayon sa atong hunahuna sila Cinderella, Sleeping Beauty, ug Jack and the Beanstalk. Mobanos sila Maria Makiling, Si Malakas at Si Maganda, Huwan Tamad ug Bernardo Carpio. Sa mga binatang garay mahinumdom kita sa Jack and Jill, Humpty Dumpty, Twinkle Twinkle Little Star, ubp. Sa telebisyon matan-aw usab ang mga sugilanon sa Wansapanataym ug Hirayamanawari. Apan ang nahisgutan pulos Iningles ug Tinagalog.

Alang sa literaturang pangbata nga Binisaya, aduna kitay mga personahe kun karakter nga angay ipaila ngadto sa atong kabataan. Usa si Maria Cacao. May libro nga pangbata nga nasulat bahin kaniya, apan sinulat sa Tinagalog ni O. Villanueva, magsusulat nga Tagalog. Duna say napatik nga librong pangbata bahin sa usa ka batang Sugbuanon (taga Maktan) niadtong 1965, nag-ulohan og "Makisig." Apan salikwaot kaayo palandungon nga ang magsusulat usa ka Tagalog ug ang libro gisulat ni Gemma Cruz (kanhi Miss International) sa Iningles. Dili ba angay unta nga usa ka Sugbuanong magsusulat ang nagsulat sa maong libro?

Ang literaturang pangbata, dugang pa ni Alabado, kabahin sa tanang katitikan kun literatura sa usa ka nasod o dapit, lakip na ang literatura alang sa mga dagko o hamtong (adult literature).

Sa pagkakaron wa pay matawag nga hinipos nga literaturang pangbata ang Binisaya (body of children's literature) isip kabahin sa kinatibuk-ang literatura niini. Angay punpunon sa mga libro ang mga mananaog sa sugilanon ug balak pangbata (Binisaya) nga gipasiugdahan sa Cultural Center of the Philippines (CCP), WILA, ug BATHALAD.

Angay gayud nga sulaton ug palambuon ang literaturang pangbata sa Binisaya aron mahingpit ang atong kaugalingong katitikan.

Leftover Thoughts!: Smile, Kiddo

Leftover Thoughts!: Smile, Kiddo

hello lazarus, I'm a fellow cebuano blogger and I'm a newbie on this funny and entertaining hobby. my name is erill and you can visit my site at http://ecandfriends.blogspot.com, and http://mgasugilanon.blogspot.com
Since I'm very new in this very entertaining world of blogging, I'm still having trouble in upgrading my site. I just don't know how and where to put the badges like yours. i still need help in order my site grow. can i ask some of your help? I would be very grateful when you response this comment. thank you in advance and more power to your site.

You're My Destiny

(ni Julius B. Panerio)

Nag-inusara akong nagpungko sa punan sa kahoy sa usa sa mga dakong plaza didto sa siyudad sa Paris samtang nagtan-aw sa nagsayawsayaw'ng mga dahon sa paghapak sa hangin. Ug sa akong pagtutok sa matag lugas sa dahon nga mapulak sa akong tungod inanay nga mibalik sa akong handurawan ang mga kasakit nga akong nahiaguman sa akong kinabuhi.
Pipila na lamang unta kadto ka adlaw sa among kasal ni Cherry sa dihang mibiyahe kami gikan sa Manila paingon sa Cebu sakay sa pinaka modernong barko nga mibiyahe sa Pilipinas.
Si Cherry ang babaye nga unta gitakda nga akong dalhon sa altar sa kaminyoon isip hulip ni Rose, nga akong unang gugma diin naputol ang among gibuhiang mga saad sa dihang gipugos siya sa iyang mga ginikanan pagpakasal ngadto sa adunahang foreigner.
Suod nga managhigala si Cherry ug si Rose, apan sa dihang napugos na sa pagminyo si Rose sa maong foreigner, sa hilom diay gibilin ako ni Rose ngadto sa iyang higalang si Cherry aron sa pag-atiman ug pagmahal kanako sanglit sayod man si Rose sa akong kaligdong ug pagkamatinud-anon.
Sakit man tuod alang kanako ang among panagbuwag ug panaglagyo ni Rose apan diha kanunay si Cherry sa kiliran aron sa paglipay kanako. Malipayon kaayo kaming duha ni Cherry niadtong mga taknaa samtang nagsakay sa naglawig nga barko apan sa wala damhang panghitabo miabot ang sakit nga trahedya sa dihang nalunod ang barkong among gisakyan ug nagkatibulaag kami ni Cherry niadtong higayona tungod kay atol usab nga nag CR siya adtong taknaa aron sa pagtubag sa sugo sa iyang lawas. Ug tungod sa pagkalisang sa mga pasahero nag-iyahay nalang pagdinut-anay ug pagdinaganay ang matag usa aron aron lamang maluwas. Bulahan tuod ako tungod kay naluwas akong buhi sa mananagat apan si Cherry... mao na lamang akong nasayran nga usa siya sa wala gipalad.
Ingon sa midat-og kanako ang kalibutan ug daw gikuso-kuso sa mabangis nga balod sa kapalaran ug ingon sa dili makadawat sa sakit nga kamatuoran.
Busa, nanimpalad akong molarga ngadto sa Paris, France aron sa pamasin nga makalimtan ko ang tanan ug kalit lang naputol ang akong handuraw sa dihang may nakita ako sa unahan. Usa ka maanyag nga babaye ug daw usa usab ka Pinay ang pamarog, ug ingon nga nasinati ko na kaayo ang maong bayhon. Nibarog ako sa akong gilingkoran ug hinay-hinay nga mipaduol kaniya. Wala ko kapugngi ang pagbuka sa akong baba ug nalitok ang ngalan sa kanhing hinigugma.
"Rose..." matud ko pa sa daw hunghong nga pagkalitok. Nilingi kanako ang maong babaye.
"John!!!" matod pa sa moang babaye nga nabiling nitutok sa akong mga mata. "Roosseee." Singgit sa akong kalipay ug dayong gakos kang Rose." Wala gyud diay ako masayop, ikaw gyud Rose."
"John, ikaw usab diay kini," ni Rose pa nga hugot usab nga migakos kanako.
"Oo, ako kini Rose," nako pa ngadto kang Rose. "Pagkamalipayon ko karon nga nagkatakdo na usab pagbalik ang atong mga dalan," lain kong pulong ngadto kaniya.
"Ingon man usab ako John," tubag ni Rose kanako. Apan pasayloa ako sa akong nabuhat kanimo, napugos lamang ako sa pagminyo ni Rolex nga usa ka Pranses aron makabayad si mama sa iyang mga utang kay kun dili mabilanggo siya," ni Rose pa nga mitulo ang mga luha sa iyang mga mata, samtang nagpabiling hugot ang iyang paggakos kanako.
"Nakasabot ako kanimo Rose, apan asa na diay karon si Rolex?" nako pa sagol pangutana kaniya.
"Namatay siya tungod sa atake sa kasingkasing," mubong tubag ni Rose.
Wala kami maglangay ni Rose sa pag-akob sa mga uhaw namong mga ngabil.
"Rose, you are my destiny! Ug bisan unsa pa kahiwi kining atong mga dalan kita ra diay gihapon ang mag-abot sa kataposan," hunghong ko kang Rose.
Ug daw nahanaw ang tanang gipas-an kong kasakit sa dihang nagkahimamat kami pagbalik ni Rose.
"And I really believe, John, that we're really meant for each other."
Tam-is usab nga tubag ni Rose kanako.

Rason Nganong Di Magpabuhi

(ni Javier Y. Tapulado)

Naabli ang pultahan sa prisohan. "Bino Igmat!" Gisangpit sa warden ang batang piniriso. "Natapos na ang imong sentensiya. Makagawas ka na."

Apan ingon sa walay nadungog ang 12 anyos nga lalaki. Nagpabiling naglingkod sa iyang gisiong teheras. Sa iyang hitsura makita ang tumang kawili sa maong lugar. Ingon sa dili siya gustong mobiya.

"Bino Igmat, nakadungog ka ba?" Medyo may kaisog na ang tingog sa warden. "Gawasnon ka na. Ug mahimo nang mobiya ning imong atob."

Wala gihapon mokibo ang bata. Nanglugmaw hinuon ang mga mata niini. Unya mitan-aw sa polis ig mihangyo. "Tsip, mahimo ba nga dili na lang ko mogula?"

Naisa ang kilay sa warden. Nahibulong. Ang ubang mga piniriso gusto man ganing makapuga unya kining bat-ana, gustong magpabilin? Ngano kaha?

Isnatser sa dalan Colon so Bino. Ang aseras maoy gihimo niyang katulganan. Mga biyang pagkaon sa basurahan maoy iyang gisaligan panahon sa kagutom. Unya kun wala siya'y makitang salin sa mga dato sulod sa gilangaw nga trash box sa kadalanan, anha na siya mapugos sa pagpanglabni'g mga bag aron aduna siya'y mapalit og tambal sa kahilab sa iyang tiyan. Sama niadtong usa ka higayon nga sa iyang pagpang-isnats, may polis diay ug nadakpan siya.

Usa ka tuig kapin ang iyang sentensiya. Sanglit natapos na, pagawason na lagi siya. Apan dili... dili siya mogawas. Butang nga gikalibogan kaayo sa warden.

Taym pa ra god. mUnsa bay imong rason nga gusto man kang magpabilin dinhi ha? Unsa, hadlok kang isalbids inig gawas nimo?" Pangagpas sa warden. Kay niining bag-o halos tanang gibuhian labi nag pinaagi sa piyansa, ang tanan gipatay sa mga tigbira, kinsa hangtod karon wa pa gyod mailhi.

Di na mao, Tsip." Pintok niyang tubag.

"Kun dili, unsa man gyud diay ang bug-at nimong rason?" Nangawot na sa tingkoy ang warden.

"Nindot man gud dinhi, Tsip. Kay ang pagkaon libre. Di gyod ko magutman. Samtang didto sa gawas, kuykoyon pa nako sa basurahan. Unya, usahay wala pa. Anhi na lang ko magpakatigulang dinhi. Ug intawon tugoti ko. Kay kun imo gyud kong pugson sa pagpagawas, Tsip, mangawat man lang gihapon ko ba. Aron mapriso na sab. Ug ang tumong usa ra: aron lang pirme makakao'g libre, makatulo sa usa ka adlaw."

Natiurok ang warden sa iyang nahimutangan pagkadungog sa pamahayag ni Bino. Huyhoy ang iyang mga abaga nga misira'g balik sa selda ang kaganihang giablihan. Samtang didto sa iyang alimpatakan nagbalikbalik s pagtim-aw kining pangutanaha: "Mao kaha kini ang hinungdan nganong sulod-gawas lang dinhi sa karsel ang mga badlongon?

Nganong Dunay Pobre?

(Ni Uriel Cruz Vallecera)

Kausa niana namalandong ko nganong managlahi man ang kahimtang sa mga tawo nga nagpuyo ning kalibotan. Nakapangutana ko sa akong kaugalingon kun nganong dili man patas ang kinabuhi? Nganong may kabos man ug adunahan? Makapahimangod, no?
Unya nakasukot ko sa akong kaugalingon kun unsa kahay dagway sa kinabuhi kun ang tanang katawhan pulos datu?Duna pa ba kahay hagit ang kinabuhi kun ang tanan pulos adunahan. Unya misangko ko sa konklusyon nga walay lami puy-an ang kalibutan kun pulos adunahan ang magpuyo niini. Pero nganong duna man ning mga tawo nga pobre?
Aron ba dunay masugo ang mga datu? O bagad lang ba gyod kini sa kinabuhi? O ba kaha kabubut-on kini sa Diyos? Unsay bentaha kun kabos ka? Ug unsa man usay nakabentaha kun datu ka?
Si Avalokiteshvara, usa sa gitawag og enlightening being sa Buddhist yoga, gidaygan sa Buddha nga ang "complete enexcelled great enlightenment is the great benefit." Kini ang tinubdan sa kahupnganan, kahimungaya, kaharuhay, pag-asenso, ug kaadunahan.
Niini, nakapangutana si Avalokiteshvara kun nganong makita man ang hulagway sa kakabos diha sa duot sa bagang katawhan nga nagtuman sa mga sugo sa maayong pamatasan ug nag-amping nga dili mahasimang gikan sa matarong nga dalan sa kinabuhi?
Ang Buddha mitubag: "Naggumikan kini sa kaugalingong sayop sa mga tawo diha sa ilang binuhatan. Ang linamdagan(enlightened) nga mga binuhat makaangkon gayud og walay kinutubang bahandi ug kabtangan. Kun walay dautang buhat ang katawhan, walay kakabos nga makita sa kalibutan.
Sa ato pa, kita ray sad-an nganong pobre ta. Kana tungod kay dili ta perpekto, dili ta nirvana.

Kamatayon

(ni Joel M. Solon)

Ang kamatayon mao ang labing gikalisangan nga butang nga unya sa kinabuhi ni Desiderio. Apan nasayod siya nga moabot gayod kini kaniya sulod niining bulana gumikan sa iyang sakit sa kanser.
Misamot na ka siga ang daan nang sigahon niyang mga mata ug namiyahok na pag-ayo ang iyang nawong gumikan sa iyang paghugo.
Ang makaluluoy karon nga kahimtang ni Desiderio nagpunting lang sa usa ka butang ug kana way lain kun dili ang iyang tumang kahadlok ug kabalaka nga ang adlaw nga iyang gikalisangan nga mahitabo moabot na.
Ang kahadlok no Desiderio dili tiaw. Kay usa kini ka spiritual nga kahadlok. Nahadlok siya nga ang iyang kalag modiritso lag tingkagol sa impiyerno kun kabugtuan na siya sa iyang katapusang ginhawa.
Daghan siya og napatay, Daghan siya ug gipahilak nga mga kaliwat ni Eba. Nahilambigit siya sa daghang kutay sa krimen sama sa tulis, kawat, pagpanglabni, kidnap, pagpamomba ug sa pagpayuhot sa gidiling drugas ug uban pa.
Apan usa niana ka adlaw bitbit ang Balaang Kasulatan si Desiderio misulod sa iyang lawak ug hinurot ang tanan niyang kusog nisinggit ug ningaab sa paghilak nga nikompisal ug nagbasol sa tanan niyang kasal-anan nga nahimo ngadto sa Diyos.
Human sa tulo ka oras niyang pagkumpisal ug paghinulsol sa iyang mga sala nigawas siya saiyang kwarto nga puno sa espirituhanong katagbawan ug sa unang higayon nisayaw siya ug nipahiyom. Kay seguro na man siya nga human niya isurender ang iyang kinabuhi ngadto sa Diyos ang iyang kalag mobalik ra usab sa naulahi kun mohunong na pagpitik ang iyang kasingkasing.

Ang Gugma

(Ni Joel M. Solon)

Si Raul ug Liliosa dili dato. Apan dili usab sila matawag nga pobre. Kay aduna man sila'y maanindot nga balay, tulo ka ektaryang yuta sa Bonbon, Aloguinsan ug usa ka sakyanan.
Si Liliosa registrar sa usa ka inilang kolehiyo sa dakbayan sa Sugbo. Samtang si Raul usa ka realtor. Sa sinugdanan si Liliosa dako gyud nga supak sa pangutang ilabi na sa mga "credit cards" kay mao kini hinungdan sa kalisod sa pagpuyo sa daghang mga pamilya sa tibuok kalibutan.
Apan gumikan sa pagsige og tintal sa iang amiga nga si Dorothy nga usa ka depatment head sa tunghaan nga iyang gialagaran natintal gayod siya. Diyutay lang ang iyang giutang sa unang tuig sa iyang paggamit ug credit cards. Kay maao man ang dagan sa pagpamaligya og yuta ni Raul.
Gisayonan si Liliosa sa pagbayad sa iyang binulan nga kaakoan kay maayo pa man ang dagan sa trabaho ni Raul. Naengganyo siya sa pagpangutang og dako ilabi na sa dihang nakakomisyon si Raul og dako.
Apan samtang nagkadako ang ilang utang sa credit card kalit lang nga nausab ang dagan sa ilang panginabuhi. Si Raul nga maoy gisaligan ni Liliosa nga maoy mobayad sa ilang nagkadako nga utang kalit man lang namatay gumikan sa atake sa kasingkasing.
Gumikan sa wa damhang panghitabo ania karon si Liliosa hapit na mabuktot sa pagtrabaho aron lang makabayad sa iyang utang sa credit card. Nahunahuna karon ni Liliosa nga kun aduna pa lang unta siya'y panglantaw nga di niya maseguro ang ugma kay di siya ang tag-iya niini tingali di niya matagamtam ang makusog nga bagyo sa iyang kinabuhi. Iya na karong nahunahuna nga ang Diyos kinahanglan gayod nga maoy mag-una sa matag lakang nga atong himuon.

Barang

(Ni Mylene Jesusa)

Morag wa lang sa akong kaugalingon ang paghilak ni Nestor. Wa gyud tingali siya magtuo nga sulod sa duha ka tuig namong panaghigugmaay, makigbuwag ako niya.
"Wa man koy sala nimo, Arlene. Nganong gipasakitan mo man ako?"
Simple lang ang hinungdan, Nestor. Wa na ko love nimo."
Huyho ang mga abaga ni Nestor nga mikanaog sa among balay sa Gorordo Avenue. Nangyamiid ako sa iang paghilak. Morag di lalaki, bagutbot ko sa hilom.
"Unsa? Imong gibuwagan si Nestor tungod ni Rodel?"
Nasiga ang mga mata sa akong kauban sa trabaho sa pabrika sa sinilas sa siyudad. Nahikatawa ko sa iyang reaksiyon.
"Yes, Carla." Morag mapagarbuhon ko sa akong tubag.
"Por dios por santo, Arlene. Dakong minyo si Rodel. Di ba nagkarelasyon na mo kaniadto? Ug karon mibalik na sab ka niya?"
"So what kun minyo, Carla? So what kung kabit lang ko niya? Ang importante mao ang kwarta. Dato siya ug ang iyang asawa tua manarbaho sa gawas sa nasud. Libre kami sa tanang panahon."
"Kaingnon ko'g nakat-on na ka dihang naglikay ka na niya kaniadto, Arlene. Apan nawong gyud diay ka'g kuwarta."
Inay maglagot ko sa gisulti ni Carla, gikataw-an ko lang siya.
"Naglikay ko niya kaniadto kay mipauli man ang iyang asawa dinhi. Ug karon nga mibalik na sab siya sa abroad, nag-uli na sab kami ni Rodel. Si Rodel ang makahatag nako og daghang kuwarta. Di sama kang Nestor nga gamay ra ang suweldo sa iyang gitrabahoan.
"Apan wa ka ba mahadlok, Arlene, nga kaliwat ra ba'g magbabarang si Nestor?"
"Tuo ka man anang barang, Carla. Di na tinuod,uy!"
Sa pagpanglabay sa mga adlaw, malipayon ako uban kang Rodel. Kanunay namong gitagbaw ang among kaugalingon sa kalipay sulod sa bugnaw'ng lawak sa motel.
Usa ka adlaw niana, mikalit lang pagsakit ang duha nako ka suso. Gisultihan ko si Rodel bahin niini.
"Ayaw kabalaka, Arlene. MAngadto kita sa doktor. Ipatsek-ap nato kana."
Apan sa kadaghan sa tambal nga akong natumar, wa gyud molurang ang kasakit sa akong duha ka suso. Gipa-ultrasound ko ni Rodel. Way nakitang depekto ang mga doktor sa akong dughan. Hangtod nga nagkaluya ko. Midaot ko pag-ayo. Gitalikdan na sab ko ni Rodel. Nakahilak ko dihang iyang gisulti nako nga wa na ko'y silbi. Nahanaw na kuno ang akong katahum.
Hangtod nga naglubog na lang ko sa banig. Nawad-an na ko'g kusog.Wa na sab ko tagda sa akong mga ginikanan ug mga igsoon. Gikayugtan nila ako tungod sa pagpakigrelasyon ko kang Rodel nga dakong minyo.
"Gaba na kana nimo, Arlene."
Igo na lang ako sa pagpatulo sa akong mga luha sa pagsudya ni Carla nako dihang iya akong giduaw. Ug nianang pagka gabii, labihan nakong lisanga kay adunay mga gagmay'ng hulmigas nga nanggawas sa duha nako ka suso. Gusto kong mosinggit ug mangayog pakitabang sa akong mga ginikanan. Apan di na mabuka ang akong mga baba.
Unya nahinumdom ako kang Nestor nga akong gipasakitan bisan walay sala nga nabuhat kanako.

Engkantada Nga Ikugan

(Bartolome Man. Panilagao)

Nganong nagpatuga ka man og pasalig Miyoy, sa pagbaton nianang dumaga nga baka ni Kumpare Siyoy, nga lakiwat gikan sa Australia, nga dili man diay nimo hikotaon sa pagtugway?" sayo kaayo nga naggahot si Nisya sa iyang bana nga niadtong tungora wa pa mobangon gumikan sa kahubog. "Kay unsa na man diay'ng orasa Nisya?" diha pay kanguhal sa tingog ni Miyoy nga miahat og kipatkipat sa duha niya ka mata. "Alas nuybe na pasado!" mubong tubag sa asawa.
Sa kabag-ohay pa god nga nagtipon ang magtayon ning ilang balangay sa Balungag, nga sakop ning ilang lungsod sa San Fernando, wa gayod sila batia og kalisod sa inadlaw nilang kunsomo ilabi na nga gipadayon ni Miyoy, og ugmad ang iyang baol nga kabilin pa sa iyang naanhing nga amahan.
Gani, gumikan sa abot nilang mga utanon ug uban pang mga lanubo nga lagutmon, kanunay nga magkinagang og baligya si Nisya matag adlaw'ng Domingo, atol sa tabo ning ilang tiyanggihan sa lungsod sa San Fernando. Bisan anaa pa ang pamaol sa kalawasan ni Miyoy, iya na karon nga giguroyang dumaga nga baka nga iyang binatnan kang Kumpare niya Siyoy.
Samtang nanibsib na sa pagsugod ang maong dumaga nga baka, iyang nahinumduman ang kahugot sa iyang pasalig ngadto sa iyang Kumpare.
"Magpasalamat gayod ako og dako uyamot Pre Siyoy nga imo akong pabatnon sa imong dumaga nga baka nga kaliwat gikan sa Australia!" hupong sa kamatinud-anon ang pasalamat ni Miyoy ngadto sa iyang Kumpare.
"Basta ikaw Pre Miyoy... dili ko ihikawkanimo aron lang gayod ikaw makaliwat og imported nga baka!" daling tubag ni Kumpare Siyoy.
Ambot unsang pagkahitaboa, nga sa tanang gilawig ni Miyoy ang dumaga nga baka sa labong nga kakugnan, gisaog man nuon siya sa kaduka hangtud nga siya nakatulog, sa may punoan nga gamot sa kamansilis.
Taliwala sa iyang maanindot nga katulogon, maoy iyang namatngonan nga giduol siya sa usa ka maanyag nga Engkantada, diin gikupogan siya og hawok.
Giganahan si Miyoy ug iyang gigakos sa tumang kahugot diin mao na lamang ang iyang namat-an sa pagbundak sa ulan, nga ang iya diay'ng baka nga binatnan ang naunay niya og romansa nga gipakaingon niya og Engkantada nga ikogan.

Kalag Sa Bus Terminal

(ni Ramon Gallardo)

Aduna diay mga tawo nga kun mamatay na di mahibawo nga patay na diay sila. Matud pa nga ang uban kanila pabiling magsuroy-suroy dinhi sa kalibutan sa mga buhi.
Usa kanila ang tawgon lang nato nga si Federico, usa ka kanhi kawani sa munisipyo sa lungsod sa Borbon, amihanang bahin sa lalawigan sa Sugbu.
Si Federico ang bugtong gisaligan sa iyang pamilya ug may unom siya ka mga anak. Nagpangidaron og 12 anyos ang kinamaguwangan ug singko anyos ang kamanghuran. Hapit maglinopong ang tubo nila.
Gumikan kay si Federico ra ang nanginabuhi, lisod gayud ang ilang kahimtang sa pagpuyo kay gamay ra man ang iyang sweldong madawat kuhaan pa sa mga nagkalain-laing iban sa kagamhanan sama sa GSIS ug uban pa.
"Pastilan kalooy sab sa akong bana, kanunay na lang nakong makit-an nga maghinoktok," matud pa sa asawang si Linda ngadto sa silingan niyang si Suzette.
"Kalooy sab bitaw ni Noy Rico, Manang. Di man gud sayon ang pagbuhi og daghang mga anak," tubag ni Suzette nga suod nga higal sa magtiayon nga natungha sa usa sa mga unibersidad sa siyudad sa Sugbo. Magpaulian lang si Suzette sa ilang lungsod matag Sabado ug mobalik sa dakbayan sa Lunes sa buntag.
Usa ka adlaw niana, Sabado kadto ug didto sa bus terminal si Suzette aron mopauli sa ilang lungsod. Paingon na siyang mosakay sa bus pauli sa ila uban sa iyang higala sa dihang hikit-an niya si Federico nga daw mosakay na sa ilang bus.
"Noy Rico, diri na lang sakay!" singgit ni Suzette ngadto sa iyang silingan.
Apan wa kini manumbaling ug milahos gayud kini pagsakay sa laing bus.
"Oy, wa man lang ko panumbalinga ni Noy Rico, Bing? Kaduol ra aning atong bus nga sakyan pero wa gyud ko niya mabati bisan pa sa akong kusog nga singgit," matud pa ni Suzette ngadto sa iyang katagilungsod nga dungan niyang mosakay.
"Bitaw, Zet. Basin may lawom nga gihuna-huna si Noy Rico maong wa makadungog sa kusog nimong singgit." Tubag ni Bing nga nakaila ug nakakita usab ni Federico.
Talisalop na ang adlaw sa dihang miabot si Suzette ug Bing sa ilang lungsod. Mao dayo'y misugat ni Suzette ang balita kang Federico.
"Luoya baya ni Rico, Zet. Wa na tingali kaagwanta sa mga problema sa ilang pamilya," sugat nga balita sa inahan ni Suzette.
"Ha?! Kay ngano man diay, Ma? Kadungan pa gani namog sakay ni Bing si Noy Rico didto sa bus terminal sa siyudad. Lain lang ang iyang gisakyang mini bus," tingalang sukot ni Suzette sa inahan.
"Unsaon gud ninyo pagdungan og sakay nga namatay naman si Rico kagahapon? Nakit-an sa iyang anak didto sa duol sa iyang uma nga patay na ug may higot nga pisi sa iyang liog."
Tuod ka Ma? Pero di mi mahimong masayop ni Bing sa among nakita kaganina didto sa bus terminal. Siya gayud kadtong misakay sa laing bus. Ang iya ganing gisul-ob kadto mang long sleeves nga polo shirt nga sagad niyang isul-ob un moadto sa siyudad inig agi niya diri sa ato." Pahayag ni Suzette nga gibatig labihang katingala.
"Kun mao kana, tinuod diay kadtong gisugilon ni Lolo ninyo sa buhi pa. Aduna kunoy mga kalag nga magsuroy-suroy pa uban sa mga buhi kay nagtuong buhi pa sila."
Wa na makatingog si Suzette nga naghanduraw sa pamayhon sa kalag ni Federico nga misakay sa bus didto sa terminal. Sa iyang pangagpas mao diay'ng wa na manumbaling kaniya sa iyang pagtawag gumikan kay usa na diay ka kalag ang iyang gisangpit.