Giromansa

M. D. Llaban
Cebu City

Adlaw kadtong Dominggo
Sa balay sa akong palalab naniudto
Kay gikan kami’s simbahan
Buntag nga misa among giapilan

Naghapon mig kukabildo
Tayming pud kay bag-ong suweldo
Giawhag nako siyang magpabugnaw
“Painit lang…” iyang hagawhaw

Mga alas singko kadto sa hapon
Didto mi’s dalan Colon
Nangitag balay nga abangan
Aron sa pagbati mahungawan

Gamay ug sekreto nga kuwarto
Saksi sa among panag-engkwentro
Naglagiting nga pagbati
Mga halok among gisubli-subli

Gipaningot kog bugbog
Ang kasikas nahimong lagubog
Robo kayo siyang ikaatbang
Nagkapuliki gud kog panangang

Pagkagrabe niyang moromansa
Naligo ko’s singot; perting basaa
Naghitak ko morag naa’s lapok
“Taym pa… asa ko nasum-ok?”

Nakamata ko’s tumang kasakit
Naumod akong suwang ug nagping-it
Giromansa kog lima ka rawon sa butakal
Knock-down siya ug dila midiwalwal.

Panumpa

Fred Nuñez Cañete
Alegria, Cordova, Cebu

Kon may bulak nga malarag,
Mahunlak sa yuta sa sayong kabuntagon,
Ayaw pakasamaha ang akong gugma
Kay kini: magpabiling lunhaw sud sa akong dughan,
Way pagkalaya. Malungtaron
Bisan sa unsang unos sa kapalaran.

Kon may bituong matagak,
Mahimulag sa langit ug lamyon
Sa kangitngit sa sayong kagabhion,
Ayawg pakasamaha ang akong gugma
Kay kini: magpabiling lig-on suds a akong dughan,
Di malaksi. Di malangkat
Bisan pag samara kining balatian. Ug….

Kon ang pagtaob sa dagat,
Mahinangpong gihulat sa gimingawang mga baybayon,
Mopuno sa kahaw-ang sa mga lapyahan,
Apan sa dakong kalampingas
Kini mohunas ug motalikod
Balik sa lawod,
Binilin ang mga gapnod
Nga gidagmalan sa mga balod!
Ayawg pakasamaha ang akong gugma
Kay bisan kanus-a; bisan wa nay kabulakan
Nga namuklad pa sa mga tanaman,
Bisan wa nay mga bituon nga malantaw pa sa kalangitan,
Ug wa nay mga pagtaob sa dagat
Nga paabuton ang mga baybayon,
Ako: Mahal ko… bisaan kanus-a,
Dili motalikod kanimo!

Migradwar ang Agta

Fred Fuentes Monternel
Lorega Proper, Cebu City

Mapasigarbuhon nga mipaso si Binog sa bantawan atol ning adlaw sa iyang paggradwar sa hayskol. Katulo siya nga nagbalik-balik pagsaka sa entablado kay katulo tawga ang iyang ngalan. Una, sa iyang pagka balediktoryan. Ikaduha, sa iyang pagdeliber sa iyang valedictory address. Ikatulo, ang pagdawat na niya sa diploma.
Ang mga estambay sa ilang baryo nga kusog kaayong nitamay ug nibugalbugal kang Binog nga agta daw di makatuo sa nakab-ot niyang kalampusan niadtong hapona.
“Ngiga’s agta, uy! Migradweyt na man…!” nagpanglingo si Mar, an glider sa siaw nga mga estambay nga katalirungan ni Binog sa edad nga bayinte.
“Bitaw! Balediktoryan pa gyud ang agta…!” hilabihang suyaa ni Boy nga mihikap sa upaw ug dangas niyang agtang.
“Piti-piti man lang ang Iningles sa iyang mensahe…! Magpanakla si Henry nga mitutok kang Binog didto sa entablado.
“bida, mao ray edaran sa tanang migradwet ang agta…!” nanakmol si Nelson nga gibatig kasina kang Binog.
“Maayo pa ang tugahok nga agta kay nakagradwet na sa hayskol. Kita ini igo lang sa elementary ug pagka estambay sa baryo…!” mitimang si Jimmy nga nagmahay sa kaugalingon nga wa mopadayon pag-eskwela sa hayiskol.
Ilong tuwapos si Binog. Itumon ang iyang pamanit, mao nga gianggaan siya og agta sa ilang baryo. Matod pa ni Mama Mayla niya sa buhi pa kini, kanunay magpakita kaniya ang agta sa muwabog atbang sa ilang balay samtang nagmabdos pa siya. Mao nga naliwat si Binog. Ang iyang Papa Anong sayong nitaliwan dihang napaakan og laa nga lawa sa banika. Nisunod sab sa pagkamatay si Mama niya tungod sa urom dihang bag-o pa lang siyang nigradwar sa elementary.
Busa nagkugi si Binog taman sa ginhawa. Gibugwal niya ang ganod nga parsela sa banika. Namuhi siya og hayupan. Nananom og mga utanon. Nanghurnal sa asyenda. Nangguna. Nanapas. Nagtigom siyag kuwarta. Mao kini ang hinungdan nga hingkod na siyang ulitawo nga nipadayon og eskwela sa hayiskol. Wa siya patental sa mga estambay sa baryo, ilabi na sa grupo ni Mar. wa niya tagda ug tubayi ang mga bugalbugal kaniya. Hinuon, kursonada niyang giahayagn sa iyang gugma ang babaye nga gipitik sa iyang kasingkasing, si Esme. Gani, biaybiayon man siya ni Mar kay managkaribal man silang duha.
Human sa tulumanon sa gradwasyon misunod ang lamanohay ug kinodakay sa tanang gradwado. Hilabihang lipaya ni Binog dihang miduol ug milamano kaniya si Esme. Hugot nga gipig-it ni Binog ang palad sa dalaga.
“congrats, Binog…!” paraygon nga tingog ni Esme.
“Thanks, Esme! Pwede pa-piktyur ta…?”
Malipayong nagpakodak sila si Binog ug Esme. Way pagsupak ang dalaga dihang giagbayan kini ni Binog nga may gihunghong.
“Salamat nga wa nimo ikaulaw ang agta, Esme!’
“Oo, agta ka. Apan alang kanako putli ug bulawanon ang imong kasingkasing. Naghupot ka og lig-ong determnasyon nga angay kong higugmaon…!”Ug nagginaksanay sila si Binog ug Esme. Haduol kanila, igo lang naghinan-aw ang mga estambay pinangulohan ni Mar, kinsa nakadawat na sa iyang kapildihan sa gugma ug naglaway sa nakab-ot nga kalampusan ni Binog niadtong higayuna.

Batan-on Ang Uyab ni Manay Iska

Bartolome Man. Panilagao
Lacaron, San Fernando, Cebu

Sukad lang nga kanunay mamisita si Bador sa pinuy-anan ni manay iska, adlaw-adlaw na nga ang babaye makit-ang maligo sa sapa. Kinsa man goy magdahom nga sa kataas na karon sa panuigon no Manay Iska makhunahuna pa si Bador nga siya pangulitawhan.
Manghod ra kayo ni Manay Iska si bador. Ambot unsa poy naibgan ni Bador sa maas nga hilabihan na mang pagpanguyos sa nawong niini.
“Wa ko magsapayan, Iska, sa gintng sa atong panuigon. Mas importante nga sa panahon nga Makita ko ikaw nga mao rang usa nga maligo sa sapa, abuton ako og di tiaw nga kaibog.” Kausa niingon si Bador.
“Tinuod ka, Bador? Pag-syur uy!” ni Manay Iska nga giganahan nga naminaw sa mga bulatik sa batan-ong ulitawo.
Ang aso di gyud makumkom. Nahibaw-an ni Ulang nga mao diay nga kanunay wwa sa ilang balay si Nanay Iska niya kay nakigtagbo kang Bador sa sapa diin kini maligo nga mao rang usa atol sa udtong tutok.
“Di ka hilasan, Nay Iska, nga sa kadugay na nimong nabiyuda nakigpanarato ka pa ni Bador?” ni Ulang nga gihilasan sa iyang inahan nga ang nawong uga pa sa luy-a.
Nanbod si Ulang sa ilang binuhi nga mga manok usa ka buntag.
Wala motingog si Manay Iska.
“Uga pa god ka sa unas, nga bisan pug-on wa na gyuy duga nga moumog,” insultong mga pulong ni Ulang.
Igo lang mipakiwi sa iyang baba si Manay Iska.
Ang relasyon nilang Bador ug Manay Iska nahimong sumsoman sa mga tabian sa ilang balangay sa Kalapayan. Gisakitan niini si Ulang nga maghunahuna sa iyang inahan nga nakig-uyab og batan-on.
“Alang-alang, Ulang… kon kining akong binuhi pakan-on ko lag tahop sama sa imong mga manok nga gigalam,” ni Manay Iska nga gibati na gyud og di tiaw nga kapikal sa iyang anak nga dalaga nga siya (Iska) mao ray gibantayan.
“Mauwaw na man god kog mayo, Nay Iska… sa mga tsismis sa atong mga silingan, nga ikaw ra ang gisumsoman!” gidaygan ni Ulang ang inahan sa iyang gibati.
Apan alang kang Manay Iska maliso pay buko sa kawayan aron pugngan ang panag-uyab nilang Bador. Wa niya hitagamtami ang kaluhag nga iyang naagian sa buhi pa si anhing Manong Goryo, iyang bana. Lahi gyud si Bador nga maoy nakapaluhag sa iyang kagana sa gugma. Di na god siya hapit makatulog kon mahinumdom sa paghapuhap ni Bador sa iyang pus-on.
Buntag kadto nga sayo. Gipangurok ni Ulang ang iyang binuhi nga mga manok aron saburan og tahop ug mais. Ang iyang sunoy nga ugis wa niya makita. Nahibulong siya nga hasta sab kadtong iyang himungaan nga guwang na kaayo wa motunga sa iyang pagkurok.
Gipangulbaan si Ulang. Basin kini gibitk sa ilang silingan nga kawatan.
Sa tulo ka adlaw nga pagpanabod ni Ulang iya gyud nga gipaliraw ang iyang mga mata aron sutaon kon mitungha nab a ang iyang sunoy ug himungaan. Apan kabawo lamang ang naiya kay wan a gyud miya sila igkita.
Unya usa ka udtong tutok nanglisngaw ang kainit sa adlaw. Diriyot molugwaaa ang kalimutaw ni Ulang dihang iyang nasiklapan ang ilang sunoy nga ugis nga nagsige og birig sa ilang himungaan. Wa siya makasabot sa iyang kaugalingon. Daw dihay misteryo nga naglimin sa iyang kaisipan. Nahinumdom siya kang Nanay Iska niya, nga bisan sa katiguwang na niini sa panuigon, aduna gihapoy mobirig nga batan-on sama kang Bador.
Gibuhian ni Ulan gang halawom nga panghupaw. Nakita niya nga nagpadayon pagbirig ang ugis nga sunoy sa himungaan. Misantop sa iyang hunahuna ang iyang inahang biyuda apan mobati gihapon og di tiaw nga kalipay sa panahon nga kini gipanguyaban ni Bador.

Ang Kanawayon ni Lolo Akite

Ni Apollo Carza
Ilaya, Cawayan, Dalaguete, Cebu

Usa ka buotang mag-uuma ang akong apuhang lalake. Si Lolo Akite. May kaugalingon siyang banika. Dagko ang iyang mga saging ug tag-as ang mga puso sa iyang kamaisan. May pipila sab ka punoan sa mangga kansang bunga tam-is kayo. Dinhi sa among baryo sa Ilaya nabantog siya sa kaaayong tawo. May kalubihan sab siya gipananggutan sa iyang pag-umangkon nga si Titi Andres.
Hilig ni Lolo ang tari. Matag Dominggo adto siya sa bulangan sa Panukdokan. Duol kini sa simbahan. Labina gyod ug bag-ong nahalinan og saging o mangga, Dakong kantidad ang iyang puhonan.
Usa ka buntag gitawag ko ni Lolo. Naghapyod siya sa paboritong manok igtatari.
“Dong Bertoy,” matod niya, “tan-awa ning akong kanawayon. Kampiyon ni! Katulo na makabuno. Una, ugis. Ikaduha, abuhon. Ikatulo, balakiki.”
Gibuhotan ni Lolo og asogikan sa iyang tinustos ang mga mata sa manok. Ug miinat ang liog sa manok. Mitugaok, “Tak-tala-ooookkk!”
“Apo,” ni Lolo Akite, “karong Dominggo tan-awa unsaon pagbuno sa akong kanawayon ang iyang kontra. Pustahan ko siyag dako. Segurado siyang modaog!”
Nianang pagka-Dominggo pista sa Panukdokan. Bag-o lang nahalinan si Lola og saging ug mais. Malipayon siya. Gipakuyog ko niya sa bulangan.
“Dong Bertoy, makita mo karon unsa kaisog akong manok,” ni Lolo nga mikdhat nako.
Mituo ko kang Lolo Akite. Nianang sayo sa buntag gikuha niya ang kanawayon gikan sa tangkal. Gihapyud-hapyod ug gibuhutan og aso ang nagkislap nga mata niini. Mituktugaok ang manok ug nagpanikad.
“Maayong senyales,” ni Lolo nga nagkatawa ug mipakpak.
Didto sa bulangan giduol dayon si Lolo sa iyang mga amigo. Saya ang ilang mga dagway.
“Pre Akite, diay akong usa ka libo, ilunod ko para sa imong manok,” dihay tawo nga putig buhok nga mitunol og kwarta kang Lolo.
Dihay uban nga milunod pod sa ilang kuwarta ngadto sa akong apuhan.
“Segurado gyud nang modaog imong manok, Noy Akite?” dihay batan-on nga nagduda.
“Ay, segurado na, Isko. Katulo na god na makabuno,” tubag sa kumpare ni Lolo.
“Lagi! Seguruon gyud nato kay wara ba nato pamunita sa kawayanan ang atong kuwarta,” matod ni Isko.
Kay di man makasulod ang mga bata sa bulangan gitagaan kog kuwarta ni Lolo Akite.
“O, Bertoy, diay singko pesos. Palit unsay imong gusto. Huwat ka lang dinhi. Inig gawas nako gikan sa sulod sa bulangan, Makita mo unya nga midaog na ang akong manok.”
Nataparan dayon ang manok sa akong apuhan sa usa ka buyugon. Unya nanulod si Lolo Akite ug ang iyang mga amigo sa bulangan.
Miduol ko sa usa ka tindera.
“Tagpila imong siyakoy, Nang? Nagutana ko.
“Tag-dos na, Dong. Pila ka buok imo?” sa tindera.
“Usa lang.” Gitunol ko ang lingin nga singko pesos sa tindera. Gisuklian ko niyag tres pesos.
Samtang nagkaon ko sa siyakoy nga tam-is kayo kay daghan og asukar, nadungog nako ang suliyaw ug abiba sa mga tawo gikan sa bulangan. May naninggit pabor sa kanawayon ni Lolo Akite. May miabiba pod para sa buyugon.
Maoy pagkahurot sa akong siyakoy dihang nakit-an ko si Lolo Akite nga migawas sa bulangan. Nagkisdom ang mawong. Way tingog. Sa iyang dagway napintal ang kaulaw ug kapildehan. Nagsunod kaniya nakita ko ang tag-iya sa buyugon nga malipayon kaayong nagbitbit sa nabihag ug patay na nga kanawayon ni Lolo Akite.