Tanan Nangaagiw

(ni Mariano Fuentes Mañus)
Ayaw sabta, Edwina, nga ning gihimo kong paghaw-as sa dunot nang mga bukog sa atong kaagi nagkahulogan nga nagpuwaw ang kapawan sa akong paghandom kanimo. Ibutyag ko knimo nga sulod sa dapog ning panumdoman ang dugtang mga handumanan sa atong gugma tanan nay nangaagw human lamya sa dinilaab sa nanglabayng katuigan.
Sakit unta, Edwina, ang pag-ugkat sa atong kagahapon gikan sa lubanganan sa kalimot. Apan labaw pang sakit kon pasagdan kong mokuyanap ang mga bakak nga pahamtang sa ubos kong pagkatawo nga gisabwag sa imong mga ginikanan nga nagtamihid kanako. Wala man ugod nila ako mauyoni kay langt man ug yuta ang gintang sa atong kahimtang, apan napugos sila pagdawat kanak nga mahimo mong kapikas kay nigitib man sa imong sabakan ang binhi sa kinawatkawat tang kalipay. Ang laing hinungdan sa lang pag-ayad kanako mao ang kahiktin sa akong panginaadman. Wa akoy silid nga nakab-ot gumikan sa among kakabos, lahi kanimo nga usa ka rehistradong nars. Ubos ang matang sa akong trabaho sa labing gamay nga kompanya sa MEPZ ug nagdawat sa labing gamay nga sweldo, samtang ikaw nag-alagad sa labing sikat nga pribadong ospital ug nagdawat sa sweldo nga doble kay sa akoa.
“Ed, di kaha moabot ang panahon nga bation mo na ang kaluod sa akong katimawa?” gidaygan ko ikaw usa ka higayon sa atong pagpinarayganay sa kabalaka nga naghamok sa akong kaisipan.
“Di kana mahitabo, Jayme,” paraygon kang nitubag samtang nagpauraray sa akong dughan. “Way ubos ug taas sa natad sa gugma.”
Apan ang akong nabalak-an niabot gayud sa dihang upat na ang atong mga anak. Wa ka nay maayong buot kanako.imo na ako kanunayng pasingitan ug kon ako mobatok modayon kag layas pauli sa imong mga ginikanan. Ang imong inahan nga may hilom nga tinguha sa atong kabulagan mahinangpong madawat kanimo ug molimod sa akong pagsubay. Ubos sa ilang hulhog nangaplay ka sa abroad. Nadawat ka sa ospital sa mga Army sa Riyad. Sa unang higayon sa akong pagtawag kanimo nahinayak ka pagtubag; giligid mo akog kasaba ug gipinahan nga di na patawgon pag-usab.
Tangkod nga unom ka bulan sa imong pagtrabaho sa Riyad nihagad ka pagtawag kanako. Nimando ka sa pagpahatod sa atong mga anak ngadto sa imong mga ginikanan. Kay nasakit man ang usa sa atong mga anak ug na-admit og dugay sa ospital, wa ko matuman ang hinarasharas mong mando.
Sa paghigula ni Inday sa ospital nangandam ko aron paghatod kaniya ug sa iyang mga igsuon ngadto sa ilang apuhan. Apan sa dako kong kahingangha kalit kang nibutho nga nagyawyaw. Gibinaboy mo akog kasaba, dayon nikarag sa pagguyod sa mga bata ngadto sa naghulat nga taksi diin didto ang nagmugtok mong amahan. Ninunot ko kaninyo kay mokuyog sa inyo, apan gikalit mo pagtak-op ang sera sa sakyanan nga diriyot makaputol sa akong mga tudlo nga nalugpitan.
Kahinumdoman nga sa bag-o ka pang nigikan paingon sa Riyad na-admit na usab ang imong inahan sa sakit niyang kanser. Ambot kon wa ba kaha tuyoa sa imong amahan nga ako ang paatunon magabii bisan siya nasayod nga may trabaho ko inig ka ugma. Ang pagpunay kog daphag ug pagtukaw sa ospital nakapasamot sa akong kaluya nga nakapapugos kanako sa sagunson nga pagpalta nga nisangpot sa akong pagkasuspenso ug sa ngadto-ngadto nakapataktak nako sa trabaho.
Ang sakit sa imong inahan nilamay gayud pag-ayo nga nihatod kaniya sa lubnganan. Niuli ka niadtong panahona. Di tiaw ang gibati kong kahiubos kay wala ka motagad ug din a magpaduol.
Inabagan sa igsuon kong madre nga didto nadestino sa Roma, Italya, nga gipabakasyon sa ilang superyora aron pag-atiman sa masakiton namong inahan, nakasulod akog trabaho sa MEPZ II sa among siyudad. Dinho mosaliat ko pagtan-aw sa atong mga anak sa ilang tunghaan. Sa pagkasayod sa imong amahan niini iyang gipinahan ang inyong suluguon sa pagtago sa mga bata aron di nako makita. Ang labing sakit sa tanan mao ang kwarta nga akong ihukip sa atong mga anak panglunggobon sa imong amahan ug ipanglabay sa kalapukan sa inyong luyo.
Kining tanan kong mga kasakit napun-an sa dihang girakrakan kog kasaba sa mga tag-iya sa kwarta nga gisugo mo nakong pahulaman kay gipuno sa ‘ban’ sa imong pag-abroad. Dako ang kantidad nga akong nahulaman nga wa ko kabayri kay nahawa na usab ako sa trabaho sa pag-abot sa gitagal nga higayon.
Ang tanang mga kasakit nga naglipak sa akong kinabuhi mipabuhos sa akong mga luha. May binuhat nga labaw pa nimo ka maanyag gitugkan og kaluoy kanako. Lahi kanimo nga matig-ag balatian ug naghambin sa hiyas nga suladnon, si Carina buotan ug mitanyag sa iyang panabang. Usa siya ka sapiang magpapatigayon ug iyang gibayran ang tanan mong gipautang kanako. Kami nagkahigugmaay. Dinangka sa tim-os namong pagminahalay, nangatunaw ang gitingal mo kanakong mga kasakit, nagunaw ang imong larawan nga gipaningkamutan ko paglangkat sa akong panumduman. Ug nangaugdaw sa kalimot ang tanang kasugiran sa Eden tang gilumpag sa imong kamabalhinon, Edwina.

Tambal Sa akong Dila

Taudtaod na nga nahuman ang Sinulog sa atong dakbayan sa Sugbo, apan nagsugwak lang ghapon ang naglinya nga mga deboto sa Basilica del Santo Niño nga buot mohawok sa milagrosong imahen sa Balaang Bata. Sagad kanila di taga ato. Ania sila karon sa nagkalain-lain nilang intensyon. Adunay nagpasalamat sa mga grasya nga ilang nadawat ug anaa poy namarayeg Kaniya nga unta ihatag ang mga butang nga hagbay da nilang gidamgo nga maangkon. Usa ako knila.
Lima ka tuig na man god nga nagsakit kining akong dla. Ubay-ubay nang EENT nga mga doctor ang akong giduol; bsag unsa na lang tambala ang giresita nga relihiyuso nakong giinom; pero way epekto. Ang punoan sa akong dila pirme lang gihaponng gikastigo sa kaul-ol ug labihang kahapdos. Samot nang kanang makakaon akog mantikaong potahe. Pastilan, haskang mahala ra ba sa mga tambal!
“Bay Lando, naproblema ka sa imong sakit?” sukna ni Egay, akong kauban sa trabaho, kinsa atua na madestino sa Manila pero mituyo gyud pag-anhi sa Sugbo aron pagpamista sa Senyor, kay nahimo na kini niyang tulumanon matag tuig.
Mitan-aw man god ko sa mga Sinulog contingent sa may Fuente Osmeña, diin naatol sab nga didto siya ug sulagma nga nagkakita mi.
“Oo, Bay Egay,” tubag ko sa iyang sukna.
“Naay sayon ra kaayong tambal ana.”
“Unsa man, Bay?” gitutokan ko si Egay.
“Naa, ay, kakita ka ana?” Gitudlo niya sa iyang simod ang gamayng rebolto ni Senyor Santo Niño nga giisa-isa sa usa sa mga gwapang mananayaw nga misalmot sa Sinulog parade. “Sa mga sakit nga din a matugkad sa mga utok sa mga mananambal, Siya ra ang bugtong dangpanan, Bay. Daghang matang sa kanser ang iyang giayo tungod lang sa kinasingkasing nga paghawok Kaniya liwas sa Sinulog.”
“Mao ba?” Naikmat akong kilay. Mora kog gitamparos. Lumad man gud akong Sugbuanon. Duol ra among balay sa simbahan sa Sto. Niño, pero wa gyud koy samba-simba. Pareha sa imaging nobena, bsan usa sa siyam ka adlaw, wa gyud koy natambungan. Maaypa ang taga lagyo kay nakakompleto pa. Naulaw ko sa akong kaugalingon. Nakonsensya. Unsaon, kanhi, inom ug babaye ra maoy akong gisimba. Kon wa ako taptig sakit sa dila, di mounding.
Di kaha ni usa ka wake-up call para nako? Kalit lang nakit-an kog balik kadtong mga malipayong adlaw kanus-a bisan asa lang motugpa ang tumoy sa akong dila. Nakapanglingo-lingo ko. Di kaha kadto maoy hinungdan? Magmahay man ko, ulahi na! di ko na mausab ang unsa mang dautang buhat nga gihimo ko sa nangaging mga adlaw. Nadutlan ko sa akong higalang si Egay.
Mao nga sa liwas sa Sinulog miapil ako paglinya sa mohawok sa sagradong imahen ni Sr. Sto. Niño. Ug bisag layo pa ang akong gibarogangikan sa estante sa Iyang nahimutangan, misugod na pagpanglugmaw ang mga luha sa akong mga mata nga nangayog pasaylo Kaniya. Unya dihang dinha na ako sa Iyang tungod, kinasingkasing kong gihikap ang estanteng mihalwa Kaniya uban ang pangaliyupo nga unta ayuhon na Niya ang akong sakit.
Paghigula nako sa simbahan dunay batang kulot ug buhok nga misugat nako. Namaligya siyag tambal nga epektibo sa mga sakit, labi na dilang pirmeng manghapdos. Kay nanginahanglan man ko, mipalit kog usa ka botelyang gamay nga ang sulod mora lag tubig sa ulan. Ug sumala sa tugon sa bata, nianang pagkagabii sa dayon ko nang katulog gihurot ko kinig inom.
Pagkaugma sa ako gyung pagmata, nahibulong ko. Tanang ngulngol sa akong dila hingpit nga nawala. Gibalikan ko ang bata sa Basilica del Sto. Niño aron pasalamatan, apan wan a kini didto. Misulod ko sa simbahan ug giadto ang imahen sa Batang Balaan. Gitutokan ko kini pag-ayo, labi na ang kulot Niyang buhok. May-ong Niya ang bata nga gipalitan ko sa tambal sa akong dila.